Consultar la cronica en linha sul sit del Jornalet : http://opinion.jornalet.com/felco/blog/738/un-pauc-distoria
Anem, un pauc d’istòria.
Parlem un pauquet de las debutas de la revendicacion per l’ensenhament de l’occitan.
Es pas (o pas solament) la deformacion professionala que me mena a vos embestiar encuèi amb aquesta istòria, e pas mai la preparacion del maraton de l’annaa Mistral en 2014.
Mas l’i a de moments ont gaitar dins lo retrovisor permete a l’encòp de mesurar lo chamin qu’avèm fach, e las dificultats que sobran. Tornem doncas au temps de la maquina a vapor e dau calèu.
La paraula es a Mistral (es en generau eu que manda lo lec quand se tracha de definir la draia que la revendicacion deu sègre au sègle XIX). Mistral comença de parlar escòla tre un de sos premiers discorses publics, a Ate en 1862 –un discors qu’a sonhosament eissubliat de jónher a sos Discors e dichas de 1906. Benlèu perqué sa posicion sus l’escòla es de las radicalas: d’escòla per los pichons Provençaus ne chau pas. Car lors parents an besonh d’elos per trabalhar la terra. E aurèn pas besonh de çò que s’apren a l’escòla per far lo païsan, çò qu’es lor astrada indefugibla. Brèu, un discors qu’es, en gròs, lo de pron parents, dinqu’a la fin dau sègle, e qu’es tanben lo de la drecha reaccionària. Curiós, non? en un temps ont Mistral es encara politicament a gaucha, en avent pas eissubliat o renegat son passat de militant democrata-socialista, quora sas annaas d’estudis a Ais. Verai que se ne creièm sos memòris, Mistral sembla pas d’aguer aimat l’escòla, quand eu-meme l’i anava… Mas aquò basta pas per explicar sa posicion. Alora? Lo fons de l’afar es la question de la lenga. Lo Mistral d’aquela epòca considera que l’escòla parla francés, e que doncas laissar los mainats fora l’escòla los protegís contra l’aquisicion dau francés. Amusant, me diretz, venent d’un filh de païsan qu’a fach d’estudis dinqu’a bac + 3, e que doncas deu tot a l’escòla… Intenable, sustot. L’escòla a aqueu moment es pas encara ni gratuita, ni obligatòria (ni laïca, amb aquò); mas en societat comença jà d’estre percebùa dins las classas populàrias coma una chança. Car chau dire clarament que per los que començan d’entreveire justament un asuelh de promocion sociala per lors mainats, la prioritat es pas de servar l’occitan, mas d’aquesir lo francés. Es per aquò que l’escòla primària mesa a pòst per Guizot en 1833 atrais de mai en mai d’escolans. Un pauc pus tard, las enquestas menaas per lo ministèri e l’Instruccion publica mòstran que los parents son demandaires d’una escòla gratuita (mas pas obligatòria…). Brèu, Mistral aquí es a contra-sens de l’opinion de las classas populàrias.
O a degut compréner. A partir de 1875, sos discorses publics prenon en compte la question de l’escòla, emai avans que venga explicitament obligatòria. E aquí, Mistral se vai desseparar dels darriers adversaris de l’escòla per lo pòble que se recrutan dins l’extrema-drecha monarquista. Mistral, eu, desenant, l’accepta, aquela escòla. Tot çò que demanda es que faça una plaça a la lenga d’òc, sens qu’amb aquò anesse mai luenh dins la definicion de çò que desira. Mas sabèm que se pòt apielar sus un ponch de vista prestigiós, lo dau linguista Michel Bréal qu’en 1872 a proposat que l’ensenhament pòsche utilizar los “patois”, per apréner mielhs lo francés, en particulier los “patois” dotats d’una literatura – considèra que los escriveires d’òc, per exemple, pòion estre estudiats dins lo segondari. Los felibres van celebrar aquela caucion scientifica, dinqu’au jorn ont Bréal lor explicarè que se vòl ben que lo “patois” ajue a l’aprendissatge dau francés, ne vòl pas far una matèria d’ensenhament per se. Entrementiera au mens, d’unes, coma Savinian, se van apielar sus Bréal per amagestrar un metòde d’ensenhament bilingue, per tèma e version, provençau / francés. L’idèia afichaa essent qu’aqueu “latin dau paure” servirè un melhor aquesiment dau francés per los pichons enfants de la campanha dau Miegjorn. L’idèia mens afichaa essent qu’ansin los pichons aprendrèn a liéger e escriure la lenga dels felibres – la dels textes qu’an de revirar – e que dintra aquí, coma en contrabanda, dins l’escòla.
Dins la realitat de las classas, es pas ansin que las causas se passan. Savinian, lo “fraire” Savinian, mestre de l’escòla catolica, que fai ja pas gaire de convertits dins sa pròpria escòla, risca pas de ne far dins l’escòla laïca. Pòt arribar qu’un institutor un pauc malin utilize lo “patois” per far capir los mistèris de las règlas dau participe passat (chanté / chantée = cantat / cantada) o dau circonflèx (festa / fête). Aquò s’es fach longtemps, aquí alai, mas vai pas mai luenh; e parlam pas d’aquelos qu’utilizan sens problèma lo “signal”. De tot biais, anar mai luenh los mestres o pòion pas, d’abòrd que pas ren dins lor formacion, quand n’an una, lor semond de metòdes: es lo bricolatge e l’improvisacion que senhoréen.
Es benlèu per aquò que Mistral, après d’aguer celebrat los meritis de Savinian, fenís un pauc mai tard per condemnar coma “ciratge de bòtas” aquela mesa de l’occitan au servici dau francés. Mas coma far per proposar aure? Vaquí un premier ponch avugle: l’estatut de la lenga dins la classa: lenga auxiliària dau francés? Lenga que s’amerita d’estre ensenhaa per ela-mema (mas coma?). O lenga de l’ensenhament de totas las matèrias (mas alora quenta plaça per lo francés?).
Autre ponch avugle: en quau demandar aquò? Los premiers discorses suu sicut son publics, retoricament dirigits a l’Estat, mas aqueste essent absent de las festas felibrencas, son dins la realitat adreiçats als presents, çò es un public de convertits, e un public de non-ensenhaires en majoritat, doncas pas concernat dirèctament per la question, pas mai d’alhors que Mistral eu-mème, rendier dau sol estrangier au meitan ensenhaire. Chau constatar que dinqu’a a las annaas vint dau sègle XX e a la Liga per la lenga d’òc a l’escòla de Bonafós, ben estudiaa per nostre collèga Yan Lespós, l’i a pas au dintre dau Felibritge d’assag de recampament especific dels institutors felibres, que totun mancan pas entre los manteneires. E chal esperar 1901 per que lo Felibritge coma tau escriga directament e oficialament au ministre de l’Istruccion publica per revendicar la fin de tot secutatge dels enfants que parlarian occitan en classa, e una plaça per la lenga dins las espròvas dau certificat d’estudis – çò que fai de la lenga una matèria a examen, doncas a notacion, doncas presa en compte dins l’atribucion, o non, d’un diplòme oficiau particularament prestigiós dins las classas populàrias.
Mas dins totes los cases, se tracha de proclamacions, que desembochan pas sus un trabalh de lobbying concret dins los corredors dau ministèri, e que sustot s’apielan pas sus un trabalh de propaganda en aquò dels parents d’escòlans, en partent de çò que demandan a l’escòla per los menar a acceptar que lo “patois “ mespresat faça partia de çò que l’escòla pòt ufrir. Çò qu’implica un trabalh de conscientizacion sus una question simpla: dns quenta mesura l’occitan pòt estre util a la formacion, e doncas a l’avenir professionau e sociau dels escolans? E çò que deu menar a s’ocupar pas solament d’aquelos qu’en agguent l’occitan coma lenga de maison n’an ja la basas mas tanben dels enfants dels pichins licèus per la borgesia, los que lor lenga de familha es ja pus l’occitan… A chalgut esperar las annaas seissanta dau sègle XX per que los ensenhaires d’occitan admeten la realitat: lors escolans èran pas pus de locutors que sufisia de lor ensenhar a liéger e escriure la lenga qu’adusian de maison: èran desenant d’enfants que de la lenga n’avian dins lo melhor dels cases ren que de retalhons tirats dau repapiatge dau papet.
De tot biais la respòsta de las autoritats es sempre la mema e o vai istar dinqu’a las annaas cinquanta dau sègle seguent: un grand silenci, a malaise rot, de quora en quora, per una respòsta dilatòria mai o mens eloquenta quand un deputat (en generau d’oposicion) se fai lo pòrta-votz en sesilha de la demanda de las lengas regionalas.
Fin dau raconte istoric. En delai de l’istòria, justament, de qué ne poèm tirar per l’accion d’encuèi per l’occitan a l’escòla? Quauques ensenhaments.
– Segonda dificultat: los felibres an agut de mau a formular quenta plaça la lenga poia tenir dins lo sistema educatiu: lenga ensenhaa? lenga ensenhanta? simple auxiliari de l’aprendrissatge dau francés? Aquí fasia mestier una reflexion pedagogica que de tota evidéncia degun, nimanco los ensenhaires presents dins lo Felibritge a sabut menar, en defora benlèu de Perbosc, un temps – drant de chambiar de mestier….
– E la dificultat màger: coma far per tochar los usanciers, çò es los parents d’escolans, que tant poian parlar chasque jorn en òc sens veire l’importància de far una plaça a la lenga a l’escòla, d’abord que lo pichon èra aquí per apréner lo francés – lo patois, vai ben o sabia ja… Mistral considera que los que, dins lo pòble, renean la lenga dau païs o fan per “vanitat e per necitge”: vaquí que prefigura pas gaire la dubertura d’un dialògue…
– Coma fa per tochar los decideires? Es a dire de mond qu’au ministèri an pas de rason particulara de pensar a las lengas regionalas, e que totun lors decisions o lor abséncia de decisions las tòchan.
– Coma far per pensar, pedagogicament, la plaça que las lengas regionalas, l’occitan per nosautres, an de tenir dins l’edifici generau de l’Educacion natcionala? Coma far per lor trobar una plaça incontestabla dins lo sòcle comun de conoissenças que los burèus ne parlan de lonja?
– Coma far per mostrar als usanciers, los parents d’escolans e los escolans, que l’occitan lor pòt estre utile? Es pus, dempuèi aüra pron temps, un acip suu chamin de la promocion sociala, d’abord que l’i a pus encuèi d’escòlan que dintra a l’escòla en sabent ren aure que lo “patois”. L’occitan es desenant un “mai”, e pas mai un “mens”. Coma far per mostrar qu’aqueu “mai” es pas un luxi qu’un se ne pòt passar? E qu’es pas un imperatiu identitari –te chal apréner l’occitan per que siás Occitan e qu’un Occitan deu saber l’occitan (fanfara): partir ansin es se condemnar a estre inaudible. Coma far per mostrar qu’es pas solament un plaser, lo de la descubèrta d’una paraula, de musicas, de tèxtes, mas tanben quauque ren d’util –per aguer l’accés a d’autras lengas, per lo simple benefici dau bilinguisme, tantas causas que duerbon las pòrtas d’un avenir professionau…
Se vei ben que las tres questions son liaaas, e que de la resposta que poèm donar a las doas darrièras depende l’escota que poèm esperar per la premiera.
La FELCO pretendem pas d’aguer totas las respòstas. Mas lo retorn sus l’istòria qu’ai prepausat deu benlèu nos ajuar a surtir d’una desmarcha purament revendicativa e de la tentacion de l’interpelacion dau poer au nom de nòstres principis, per passar a una discussion professionala, capabla de mostrar que l’occitan pot ajuar a la construccion d’una cultura comuna, la que l’escòla de la Republica es facha per semondre als enfants dau païs.
Felip Martel
president de la FELCO,
istorian, membre de la còla de recerca RedOc-LLACS – Universitat Paul-Valéry.
